1. هدفمندی

پژوهش برای حل مسئله ای معین و تعریف شده متمرکز است، نه اینکه به گونه ای بی هدف و بی پاسخ برای مسئله ای مبهم باشد. محقق تحقیق علمی خود را با هدف و مقصد مشخص آغاز می کند و تاکیدش بر حل مسئله مورد نظر است و تا پایان تحقیق علمی، در جهت هدف گام بر می دارد. برای مثال، محققی که به بررسی عوامل موثر بر فعالیت پژوهشی اعضای هیئت علمی مراکز تحقیقاتی می پردازد و بر شناسایی عوامل عمده و تاثیر گذار بر فعالیت پژوهشی مورد های تحقیق، تاکید می کند، تا پایان تحقیق در همین راستا حرکت خواهد کرد.

2. تکرار پذیری

همواره باید نتایج آزمون فرضیه پس از تکرار تحقیق در موقعیت های مشابه تایید شود و هر چه این امر بیشتر صورت پذیرد(تکرار شود) می توان به علمی بودن تحقیق اطمینان بیشتری داشت؛ چرا که فرضیه های تحقیق به طور تصادفی تایید نشده اند. بنابر این، می توان گفت تکرار پذیری یکی از ویژگی های تحقیق علمی به شمار می آید.

3. دقت و اعتماد

به ندرت در تحقیقات علوم اجتماعی می توانیم بر پایه یافته های تحلیل داده ها به نتایج قاطع برسیم؛ زیرا نمی توان تمامی عناصر، رویداد ها یا جامعه مورد نظر را مطالعه کرد. بنابراین، یافته های تحقیق بر نمونه ای منتخب از جامعه استوار می شود؛ نمونه ای که بررسی می شود، با در نظر گرفتن تمامی احتمالات، منعکس کننده ویژگی های دقیق جامعه مورد نظر نیست و خطاهای اندازه گیری و سایر مشکلات نیز موجب بروز تعصب و خطا در یافته ها هستند، اما با وجود این، محقق در تحقیق علمی سعی می کند تا حد امکان یافته هایش به حقیقت نزدیک باشد.

دقت به میزان نزدیکی یافته ها به حقیقت گفته می شود. دقت، منعکس کننده میزان صحت نتایج حاصل از نمونه، درباره پدیده های موجود در جامعه است و اعتماد به میزان احتمالی اشاره دارد که برآورد پژوشگر درست باشد. به میزان احتمال فوق که بر اساس درصد نیز بیان می شود، سطح اعتماد می گویند. معمولا سطح اعتماد در تحقیقات، 95٪ احتمال برآورد صحیح و 5٪ احتمال خطا در نظر گرفته می شود.

دقت و اعتماد از زمینه های مهم تحقیق هستند و تنها از طریق طرح نمونه برداری مناسب و علمی می توان به آن رسید. هر قدر دقت و اعتماد بیشتری داشته باشیم، تحقیق علمی تر و نتایج مفید تر خواهد بود.

4. تعمیم پذیری

عبارت از میزان قابلیت کاربرد یافته های تحقیق انجام شده، از یک وضعیت به وضعیت های دیگر است. بدیهی است هر قدر دامنه کاربرد نتایج به دست آمده از یک تحقیق گسترده تر باشد، این تحقیق برای استفاده کننده آن مفید تر است. برای تعمیم پذیری بیشتر، نمونه مورد تحقیق باید به گونه ای منطقی، تهیه و شماری از سایر جزئیات دقیق در روش های گردآوری داده ها نیز در نظر گرفته شود.

5. افزایشی بودن

محقق در تحقیق به دنبال گردآوری اطلاعات جدید یا به کار بردن اطلاعات موجود از منابع دست اول برای کشف حقیقت و دانش است. بنابراین، سازماندهی دوباره یا بیان مجدد محض آنچه قبلا داشته و شناخته یا نوشته شده است، تحقیق نیست، بلکه ارزشی در حد یادگیری دارد؛ زیرا به آنچه قبلا دانسته و شناخته شده است، دانشی اضافه نمی شود.

6. تجربی بودن یا آزمون پذیری

یکی از خصوصیات بارز تحقیق علمی، امکان آزمایش علمی و عینی فرض های ذهنی و مطرح شده است. در طرح تحقیق، محقق ابزارهای اندازه گیری کمی و دقیق ترین شکل توصیف را به کار می برد. هنگامی که این امر ممکن یا مناسب نباشد، توصیف های کیفی یا غیر کمی را در مشاهدات به کار می بندد. پژوهشگران روش های معتبر گرد آوری اطلاعات را طراحی می کنند و هرگاه امکان داشته باشد، وسایل و ابزار های مکانیکی یا الکترونیکی یا وسایل سنجش روایی را برای تایید مشاهده، توصیف و تحلیل داده ها به کار می برند.

7. صبر طلبی

از خصایص تحقیق داشتن شکیبایی و نداشتن شتاب در کارهاست. چشم انداز نتایج تحقیق به ندرت روشن است و پژوهشگرانی که برای یافتن جواب سوال ها با جدیت تلاش می کنند، باید منتظر نا امیدی ها و سرخوردگی ها نیز باشند.

8. شهامت طلبی

گاهی اوقات محقق در فرآیند تحقیق باید شهامت داشته باشد. این امر به خصوص در مرحله اعلام نتایج مطرح می شود. محققان جدید که در زمینه هایی مانند وراثت، رفتار جنسی و حتی فعالیت های تجاری تحقیق کرده اند، انتقاد های شدید کسانی را برانگیخته اند که عقاید، تجارب شخصی و مشاهداتشان با برخی از نتایج این تحقیقات در تضاد بوده است و همیشه همگان نتایج حاصل از تحقیق را نمی پذیرند و مخالفت هایی را در پی دارد.

9. مسئله مداری

تحقیق به حل مسئله معطوف بوده و هدف نهایی آن پیدا کردن روابط علیت میان متغیر هاست. هر چند که پژوهشگران اغلب به دلیل شواهد کافی برای ایجاد یک رابطه علت و معلولی، ناگزیر به کشف رابطه ای سیستماتیک می پردازد که می تواند مفید واقع شود.

10. نظریه پردازی

یکی از اهداف اصلی تحقیق، وضع قوانین کلی، اصول یا نظریه هایی است که در پیش بینی و تبیین رویدادها موثرند. معمولا تحقیق از موضوع ها، گروه ها یا موقعیت های خاص بررسی شده، فراتر می رود و خصایص جامعه مورد نظر را از روی نمونه مشاهده شده، استنباط می کند.

11. تخصص ورزی

تحقیق به تخصص نیاز دارد. محقق می داند درباره مسئله مورد نظر چه مطلبی شناخته شده و دیگران آن را چگونه کشف کرده اند. او باید منابع و مطالب وابسته و نزدیک به موضوع تحقیق را به خوبی مطالعه کند و مهارت های فنی لازم برای درک و تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده را بداند.

منبع: رموز پژوهشگری، سید حسین اسحاقی، ص 19